Pontevedra, 16 de febreiro de 2021. A Iniciativa Galega pola Memoria quere amosar a súa discrepancia coa sentenza emitida pola sección número 3 da Audiencia Provincial de A Coruña  que recoñece o dereito da familia Franco a percibir unha indemnización polas catro décadas que, xa en democracia, gozou do Pazo de Meirás, e reclama ao goberno estatal que a recorra. Á IGM escápaselle a lóxica de indemnizar a alguén por aproveitarase dun ben que, segundo o mesmo fallo, foi obtido de xeito fraudulento. Que as institucións democráticas tardaran tanto tempo en recuperar o espoliado foi, precisamente, o que converteu o Pazo de Meirás nun símbolo da impunidade franquista. A única vítima desta demora foi o pobo galego que, tras a Transición, conviviu durante corenta anos coa vergoña do espolio impune. Sumar ao adiamento unha indemnización para quen herdou o roubado é, para a IGM, unha clara anomalía democrática, e non pode máis que lamentar profundamente o paso atrás que supón esta decisión para a recuperación da memoria das vítimas do franquismo.
Para a IGM, o máis grave da sentenza non está no desembolso económico senón na nova burla que supón que o tribunal estableza que non houbo “mala fe” na ocupación continuada dun ben obtido durante a ditadura militar mediante o uso do espolio. Que, unha vez máis, se branquee o franquismo e mesmo se poña en dúbida a loita das vítimas e do propio movemento memorialístico ao rexeitarse no texto a memoria oral como proba das irregularidades na ampliación da finca, a pesar de que estas están avaladas, ademais de polo testemuño da veciñanza represaliada, por abundante documentación.
A IGM lembra que o traballo de recuperación da memoria feito polo pobo galego, e nomeadamente polas persoas que nos albores da democracia fundaron a CRMH da Coruña, foi absolutamente imprescindíbel para que o Estado recuperase a propiedade a pesar da  absoluta inacción da administración durante catro décadas. Por iso lamentan o menosprezo,  tamén amosado durante o proceso de decisión sobre o futuro do inmóbel, para o que non se tivo en conta ao movemento memorialístico a pesar do seu papel determinante.
Malia insistir en que o novo xeito de branquear o franquismo é moito máis grave que calquera desembolso económico, a IGM non quere deixar de lembrar que a sentenza basea o dereito da familia do ditador a ser indemnizada, nos gastos de mantemento así como nas obras de rehabilitación levadas a cabo tras o incendio de febreiro de 1978. Porén, e sen entrar a valorar as incógnitas sobre a orixe do lume, a herdeira do ditador xa fora indemnizada coa importante cifra de 13 millóns e medio de pesetas daquel tempo, polo que esta sentenza suporía pagarlle a familia dúas veces polo mesmo incendio. Tampouco parece que sexan moi dignas de compensar as obras de mantemento e conservación dado o estado ruinoso no que se atopa actualmente o Pazo. Sinalar, por último, que o Estado seguiu prestando servizos, e polo tanto derivando recursos públicos a Meirás, cando menos, ata 1990. Ademais, a propiedade foi fonte de ingresos para a familia do ditador, que a explotou e especulou con ela durante décadas.

Pontevedra, 12 de decembro de 2020. A Iniciativa Galega pola Memoria considera “sangrante” que a Xunta de Galicia utilice a figura de Emilia Pardo Bazán para afastar de Meirás a memoria das vítimas, “nun novo intento de agochar os crimes franquistas, nesta ocasión baixo o perverso pretexto de apoiar dúas causas tan loables como o feminismo e a literatura galega, polas que, ademais, ata o de agora, non amosara demasiado interese”.  
A plataforma, que engloba a asociacións memorialísticas de todo o país, cre que o plan de usos presentado onte agocha un novo intento do goberno do Partido Popular por baleirar de significado un dos espazos máis simbólicos para a loita antifascista galega, como xa fixera coa illa de San Simón. Lembra que “cando Núñez Feijóo chegou ao goberno desmantelou o proxecto da ‘illa da memoria’ co pretexto de crear un espazo destinado ao ‘pensamento’ e mesmo á poesía, mais en realidade o que fixo foi converter o Lazareto nun parque de atraccións onde se realiza calquera actividade agás as destinadas á memoria, que practicamente se limitan a un acto ao ano e porque o organizamos desde as asociacións”.
Desta volta, denuncian, hai unha nova tentativa de utilizar a traxectoria de Emilia Pardo Bazán e a defensa da igualdade para anular a evidente relación de Meirás coa loita do pobo galego en pro da memoria histórica: “É unha proposta trampa para usar de forma perversa a escritora e a loita feminista en pro da igualdade –dos propósitos loábeis que nunca lle preocuparan a este goberno- para afastar a memoria de Meirás. Todos lles vale, primeiro foi a Illa do pensamento, dos poetas, dos piratas, de calquera cousa menos da memoria, e agora é o faro de Pardo Bazán, do feminismo, da igualdade, da literatura, da escritura,  de calquera cousa menos do que realmente é: un símbolo do espolio fascista e da loita contra a impunidade”.
Entende a IGM que a mellor homenaxe que se lle pode facer á Emilia Pardo Bazán é precisamente denunciar un réxime patriarcal e aniquilador dos dereitos das mulleres como foi o franquista, e condenar un golpe de Estado que volveu relegar as mulleres ao papel de nais e esposas cando precisamente estaban empezando a adquirir dereitos como cidadás.

Pontevedra, 9 de decembro de 2020. A Iniciativa Galega pola Memoria, que engloba a colectivos de todo o país, agarda que se teña en conta o movemento memorialístico galego á hora de abordar os futuros usos do Pazo de Meirás, que deberían centrarse no estudo da represión e da propia loita contra o esquecemento.
A IGM lembra que este histórico día non tería chegado sen a importante mobilización social en pro da memoria democrática que desde hai vinte anos veñen realizando persoas como Manuel Monge, da Comisión pola Recuperación da Memoria Histórica da Coruña, e por iso espera que o seu exemplo calle tanto no goberno galego como no estatal e adopten de vez “unha postura firme que poña fin, sen medias tintas, á impunidade franquista”.
Neste senso, a plataforma apoia o comunicado (adxunto) que realizan colectivos memorialísticos de todo o Estado para pedir unha lei de memoria democrática que poña fin á impunidade franquista, a través, entre outras cuestións, da inclusión da declaración de nulidade da Lei de Amnistía de 1977 e da garantía da tutela xudicial efectiva para as vítimas do franquismo.
A IGM entende que o éxito do desafiuzamento de Meirás non sería posíbel sen o traballo realizado pola CRMH da Coruña así como polos investigadores Carlos Babío Urkudi e Manuel Pérez Lourenzo, cuxo inxente traballo serviu de base ao proceso iniciado pola Deputación da Coruña a través da súa vicepresidenta, Goretti Sanmartín, coa creación da Xunta Pro devolución do Pazo e a elaboración do impecábel informe xurídico base da demanda interposta polo goberno do Estado, tras os acordos auspiciados nese senso, entre outros, polo Parlamento galego, a Xunta de Galicia e os concellos de Sada e A Coruña. Por iso, pide que se siga traballando nesa liña de colaboración e se teña en conta ao movemento memorialístico e ás persoas especialistas na investigación da represión franquista á hora de decidir os futuros usos de Meirás,  que debe converterse na gran aula para o estudo da represión e o espolio que levou aparellados o franquismo, así como do propio proceso de recuperación da memoria, para poder poñer fin así, desde unha perspectiva crítica, ao silencio imposto na transición española, que como queda demostrado, non tivo nada de modélica.
O principio da fin da impunidade
A IGM agarda que a recuperación de Meirás sexa un punto de inflexión para por punto final á impunidade franquista. Consciente da cautela que supón estar ante un xulgado de primeira instancia, o organismo agarda que os tribunais responsábeis de dirimir os recursos da familia do ditador convertan en firme a devolución e avalen a fundamentada sentenza do xulgado coruñés que deixa ben claro “o entramado de complicidades que desde o inicio da Transición vén protexendo os intereses e os negocios da familia Franco” . Lembra que Meirás e só “a punta do iceberg” do espolio, polo que insiste na necesidade de investigar e recuperar todos os bens espoliados así como de aprobar unha lei de memoria histórica moito máis ambiciosa que serva para desmantelar todos os vestixios franquistas e acabar de vez coa impunidade. 

Redondela, 19 de xullo de 2020. Na voz do seu voceiro, Matías da Torre, a Iniciativa Galega pola Memoria rexeitou onte en San Simón “a normalización das forzas fascistas na nosa sociedade” e a “compracencia” coa que, ao seu entender, están sendo tratadas e pediu “a ilegalización deste tipo de organizacións”.
Nun acto marcado pola crise sanitaria, que obrigou a limitar a presenza na illa a unha trintena de persoas en representación do medio cento de colectivos memorialísticos que a compoñen, a IGM denunciou que “as leis vixentes contra o racismo, o machismo, a homofobia e outras formas de discriminación, son burladas constantemente por estes grupos fascistas baixo a escusa da liberdade de expresión e doutros dereitos que, precisamente, eles pretenden conculcar”. E, nese senso, alertan de que a ultradereita “perverte a linguaxe coa fin de furtar o debate e o contraste pacífico de pareceres ao baleirar os termos de contido para presentar aos opresores como oprimidos e así xustificar os seus ataques contra os máis débiles: as minorías, os excluídos, que son presentados como unha ameaza que debe ser erradicada”. En resumo, amósanse “como vítimas do autoritarismo da retórica do politicamente correcto para defender un totalitarismo auténtico e efectivo”.
Nun lugar tan simbólico para denunciar as consecuencias do fascismo como é o antigo lazareto de San Simón, a IGM amosou a súa preocupación polos “rebrotes que están a ter estas ideas” e pola “súa entrada nas institucións e diferentes gobernos do Estado”, que entenden non é casual senón froito da súa equiparación co resto de forzas políticas democráticas, “en función de intereses que van desde quen os apoia directamente ata quen irresponsabelmente os amosa para meter medo ou dividir o voto dos adversarios co fin de obter réditos electorais inmediatos. Porén-insisten- o fascismo non é unha ideoloxía máis senón que representa a eliminación de calquera outra ideoloxía e a supresión do pluralismo político: Non teñen outra proposta que a lei do máis forte e por iso a súa estratexia de crispación busca a confrontación para provocar un clima de violencia que lexitime, precisamente, o uso da forza”.
“Todas as alternativas políticas son lexítimas dentro do respecto aos Dereitos Humanos e á defensa da igualdade de todos os homes e mulleres que os fai titulares de tales dereitos sen ningún tipo de exclusión. Dentro dese marco todo é discutíbel, fóra del só queda o fascismo fronte ao cal ninguén debe facer concesión. Todo o espectro ideolóxico debe comprometerse no seu combate”, recollía o manifesto que concluíu parabenizando a Galiza por deixar VOX fóra de calquera institución e comprometendo o traballo da IGM na loita contra o fascismo a través “do coñecemento profundo do que este tipo de ideario supón”.
En memoria da loita pola memoria
A lectura do manifesto puxo fin ao acto anual, que este ano ademais de lembrar as vítimas do fascismo, quixo ter unha lembranza especial para “a memoria da memoria”, en concreto cara a persoas vinculadas co movemento memorialístico galego que faleceron nos últimos meses: Eran Chato Galante, membro de La Comuna, as coruñesas Elvira Varela Bao e Mariquiña Villaverde, da CRMH, Pepe Francés e Antonio Nores, da ARMH 28 de agosto de Cangas,  Argimira Sánchez Valado, Cachita, fundadora de Senhor Afranio, e Margarita Caballero Calleja da Asociación Viguesa pola Memoria Histórica do 36.  O presidente desta entidade, Telmo Comesaña e a presidenta da ARMH de Marín, Queta Molas, tomaron a palabra no seu recordo en representación de todos os colectivos que compoñen a plataforma galega. O acto contou tamén coa intervención de Celso López Pazos, de CeAqua, Rosa García Alcón, vicepresidenta da Comuna, Xosé Antonio Chillón, da ARMH 28 de agosto e a viúva de Pepe Francés, Teresa Carbajo.
Como cada ano, o acompañamento musical correu a cargo dos Gaiteiros da Memoria que interpretaron o Himno de Riego, o Himno do Antigo Reino de Galiza e, tras a ofrenda floral ás vítimas ante a peza colocada no Ano da Memoria na illa pequena, a de San Antón, o Himno Galego, que serviu de peche.

A IGM, en todas as xuntanzas dos colectivos memorialísticos, ten acordado a erradicación de calquera simboloxía que enalteza o franquismo e exalte os seus crimes. Neste sentido debemos recoñecer que a nosa insistencia ten dado os seus froitos e temos acadado algúns avances, mesmo lexislativos. Mais logo de 45 anos da morte do ditador parécenos que xa non podemos aceptar máis escusas e moito menos a da defensa do Patrimonio, cando precisamente o franquismo se caracterizou ademais pola destrución sistemática de milleiros de bens materiais e inmateriais do noso pobo, e a persecución e censura da obra daqueles artistas disidentes co totalitarismo.
A chamada lei da Memoria Histórica (Lei 52/2007 de 26 de decembro) no seu artigo 15 establece que as Administracións deben retirar este tipo de placas e pon como única excepción o feito que poida haber “razóns artísticas, arquitectónicas ou artístico-relixiosas protexidas pola lei”. Esta lexislación, con ser tímida e o seu cumprimento desleixado, non pode ser  interpretada, por enriba, a favor de que o escudo franquista sexa considerado en si mesmo como valor histórico ou artístico, tal como fixo a Xunta de Galiza. Unha lectura deste tipo, que considera o emblema do réxime, como patrimonio, é un insulto ás vítimas do fascismo e ademais cobra especial gravidade ao estar a presidir un centro de ensino, no que debe educarse ao alumnado nos valores democráticos, tolerantes co plurarismo, pacifistas e solidarios contrarios ao que representa o franquismo. A defensa dos dereitos humanos nas aulas queda refutada polo que enxalzan no frontispicio. Pero lonxe de alegar o que representa o significado do brasón fascista, a miúdo quen defende a súa pervivencia acocha os seus verdadeiros intereses baixo desculpas coas que pretenden gañar unha opinión pública que non aceptaría os seus obxectivos. Pero estas evasivas non deben distraer a atención do fundamental: A eliminación da simboloxía franquista.
Esiximos da Xunta de Galiza que cumpra coa eliminación da simboloxía franquista no caso do Instituto Santa Irene de Vigo.

Redondela, 22 de xuño de 2020. A Iniciativa Galega pola Memoria –co respaldo dos colectivos redondelás Asamblea Feminista Paxareta, Asociación Xente Titiriteira, Tanxarina Títeres e tamén a Asociación Cultural Alén Nós e o Colectivo Republicano de Redondela, os dous últimos integrantes da Iniciativa xunto con medio centenar máis de asociacións memorialísticas de todo o país–vén de presentar esta mañá no rexistro do Concello de Redondela un escrito dirixido á alcaldesa, Digna Rivas, para instar ao seu goberno a elaborar un Plan de Usos que estableza con claridade que actividades se poden levar a cabo na illa de San Simón, tal e como lle esixe a Lei 5/2016 do 4 de maio, que regula o patrimonio cultural de Galiza. A illa de San Simón está declarada Ben de Interese Cultural (BIC) e a devandita lei establece no seu artigo 35 que “a declaración de interese cultural ou a catalogación de calquera ben inmoble obrigará os concellos no territorio dos cales se localiza a incorporalo ao seu planeamento urbanístico xeral e a establecer as determinacións específicas para o seu réxime de protección e conservación”, así como que  “o planeamento urbanístico establecerá un réxime específico que garanta a protección dos valores culturais dos bens inmobles incluídos no seu catálogo, cunha información detallada e unhas ordenanzas específicas que regulen as actividades e as intervencións compatibles cos devanditos valores culturais”.
A IGM e os colectivos redondeláns asinantes pretenden evitar que se sigan a realizar en San Simón actividades irrespectuosas coa memoria das vítimas e coas súas familias como o “Campamento Pirata” que a firma Barafunda quere celebrar no mes de agosto na illa que foi campo de concentración tras o golpe militar. (http://www.barafundaanimacion.com/campamento/). Un campamento pirata onde a rapazada vaia na procura do tesouro do Capitán Nemo no que foi lugar de tortura para centos de vítimas da ditadura franquista e, que segundo reza a publicidade, se leva realizando xa desde hai seis anos.
A IGM, que engloba a asociacións memorialistas de todo o país, leva anos loitando porque San Simón sexa declarada illa da memoria e porque as actividades que se realicen na mesma sexan respectuosas co recordo das vítimas e sirvan para dar a coñecer o que alí ocorreu tras o golpe de Estado de 1936. Mais  as administracións, e nomeadamente a Xunta de Galicia como responsábel última da illa, someteron a San Simón a un total e nada inocente desleixo que provocou que o calendario de actividades a realizar no BIC quedase marcado polos intereses comerciais de navieiras e outras firmas privadas.
Hai apenas uns días que a IGM volveu insistir, enviando a todos os partidos en liza o 12 de xullo, un decálogo de actuacións en pro da memoria democrática de Galiza que incluía a declaración de San Simón como illa da Memoria. Pero o anuncio do Campamento Pirata vén a demostrar que o traballo realizado durante estes anos pola sociedade civil non ten reflexo algún nas administracións que non só non orquestran actuacións para divulgar o pasado da illa senón que mesmo permiten a realización de eventos contrarios á dignidade das vítimas e que non fan sino desinformar sobre as propias características do Ben de Interese Cultural que están na obriga de manter. Basta como exemplo a inclusión de palmeiras no debuxo que da illa se fai na propaganda da procura do tesouro que, está claro, non é o tesouro da Historia de Galiza nin da memoria antifascista galega.
A ginkana pirata, que podería realizarse en moitos outros lugares do país que non tiveran a carga simbólica que ten para o pobo galego San Simón, é o último exemplo dun longo ronsel de mofa. O pasado novembro, asociacións e familiares de vítimas lograron paralizar unha festa de disfraces que unha empresa privada tiña previsto realizar na illa na noite de Defuntos pero a mobilización non serviu para que a Xunta varíe o rumbo e, por iso, a IGM pide ao Concello de Redondela que cumpra co establecido na Lei e aprobe un Plan de Usos respectuoso co pasado da illa como cárcere franquista que poña fin, de vez, ás arroutadas das empresas. Que recoñeza a San Simón como illa da memoria e aprobe un Plan cultural e educativo que vaia na procura da memoria e non de fins lucrativos ou turísticos. Un plan cultural sensíbel á altura histórica do que representa San Simón, que debe converterse nun punto de encontro entre xeracións baixo as premisas xustas da memoria histórica.
No escrito, a IGM pediu tamén que se tivese en conta ás asociacións e ás familias das vítimas na elaboración do plan e púxose a dispor do goberno liderado por Digna Rivas para axudarlle no que precise.

Iniciativa Galega pola Memoria, Asamblea Feminista Paxareta, Asociación Xente Titiriteira, Tanxarina Títeres, Asociación Cultural Alén Nós e Colectivo Republicano de Redondela