Redondela, 19 de xullo de 2020. Na voz do seu voceiro, Matías da Torre, a Iniciativa Galega pola Memoria rexeitou onte en San Simón “a normalización das forzas fascistas na nosa sociedade” e a “compracencia” coa que, ao seu entender, están sendo tratadas e pediu “a ilegalización deste tipo de organizacións”.
Nun acto marcado pola crise sanitaria, que obrigou a limitar a presenza na illa a unha trintena de persoas en representación do medio cento de colectivos memorialísticos que a compoñen, a IGM denunciou que “as leis vixentes contra o racismo, o machismo, a homofobia e outras formas de discriminación, son burladas constantemente por estes grupos fascistas baixo a escusa da liberdade de expresión e doutros dereitos que, precisamente, eles pretenden conculcar”. E, nese senso, alertan de que a ultradereita “perverte a linguaxe coa fin de furtar o debate e o contraste pacífico de pareceres ao baleirar os termos de contido para presentar aos opresores como oprimidos e así xustificar os seus ataques contra os máis débiles: as minorías, os excluídos, que son presentados como unha ameaza que debe ser erradicada”. En resumo, amósanse “como vítimas do autoritarismo da retórica do politicamente correcto para defender un totalitarismo auténtico e efectivo”.
Nun lugar tan simbólico para denunciar as consecuencias do fascismo como é o antigo lazareto de San Simón, a IGM amosou a súa preocupación polos “rebrotes que están a ter estas ideas” e pola “súa entrada nas institucións e diferentes gobernos do Estado”, que entenden non é casual senón froito da súa equiparación co resto de forzas políticas democráticas, “en función de intereses que van desde quen os apoia directamente ata quen irresponsabelmente os amosa para meter medo ou dividir o voto dos adversarios co fin de obter réditos electorais inmediatos. Porén-insisten- o fascismo non é unha ideoloxía máis senón que representa a eliminación de calquera outra ideoloxía e a supresión do pluralismo político: Non teñen outra proposta que a lei do máis forte e por iso a súa estratexia de crispación busca a confrontación para provocar un clima de violencia que lexitime, precisamente, o uso da forza”.
“Todas as alternativas políticas son lexítimas dentro do respecto aos Dereitos Humanos e á defensa da igualdade de todos os homes e mulleres que os fai titulares de tales dereitos sen ningún tipo de exclusión. Dentro dese marco todo é discutíbel, fóra del só queda o fascismo fronte ao cal ninguén debe facer concesión. Todo o espectro ideolóxico debe comprometerse no seu combate”, recollía o manifesto que concluíu parabenizando a Galiza por deixar VOX fóra de calquera institución e comprometendo o traballo da IGM na loita contra o fascismo a través “do coñecemento profundo do que este tipo de ideario supón”.
En memoria da loita pola memoria
A lectura do manifesto puxo fin ao acto anual, que este ano ademais de lembrar as vítimas do fascismo, quixo ter unha lembranza especial para “a memoria da memoria”, en concreto cara a persoas vinculadas co movemento memorialístico galego que faleceron nos últimos meses: Eran Chato Galante, membro de La Comuna, as coruñesas Elvira Varela Bao e Mariquiña Villaverde, da CRMH, Pepe Francés e Antonio Nores, da ARMH 28 de agosto de Cangas,  Argimira Sánchez Valado, Cachita, fundadora de Senhor Afranio, e Margarita Caballero Calleja da Asociación Viguesa pola Memoria Histórica do 36.  O presidente desta entidade, Telmo Comesaña e a presidenta da ARMH de Marín, Queta Molas, tomaron a palabra no seu recordo en representación de todos os colectivos que compoñen a plataforma galega. O acto contou tamén coa intervención de Celso López Pazos, de CeAqua, Rosa García Alcón, vicepresidenta da Comuna, Xosé Antonio Chillón, da ARMH 28 de agosto e a viúva de Pepe Francés, Teresa Carbajo.
Como cada ano, o acompañamento musical correu a cargo dos Gaiteiros da Memoria que interpretaron o Himno de Riego, o Himno do Antigo Reino de Galiza e, tras a ofrenda floral ás vítimas ante a peza colocada no Ano da Memoria na illa pequena, a de San Antón, o Himno Galego, que serviu de peche.

A IGM, en todas as xuntanzas dos colectivos memorialísticos, ten acordado a erradicación de calquera simboloxía que enalteza o franquismo e exalte os seus crimes. Neste sentido debemos recoñecer que a nosa insistencia ten dado os seus froitos e temos acadado algúns avances, mesmo lexislativos. Mais logo de 45 anos da morte do ditador parécenos que xa non podemos aceptar máis escusas e moito menos a da defensa do Patrimonio, cando precisamente o franquismo se caracterizou ademais pola destrución sistemática de milleiros de bens materiais e inmateriais do noso pobo, e a persecución e censura da obra daqueles artistas disidentes co totalitarismo.
A chamada lei da Memoria Histórica (Lei 52/2007 de 26 de decembro) no seu artigo 15 establece que as Administracións deben retirar este tipo de placas e pon como única excepción o feito que poida haber “razóns artísticas, arquitectónicas ou artístico-relixiosas protexidas pola lei”. Esta lexislación, con ser tímida e o seu cumprimento desleixado, non pode ser  interpretada, por enriba, a favor de que o escudo franquista sexa considerado en si mesmo como valor histórico ou artístico, tal como fixo a Xunta de Galiza. Unha lectura deste tipo, que considera o emblema do réxime, como patrimonio, é un insulto ás vítimas do fascismo e ademais cobra especial gravidade ao estar a presidir un centro de ensino, no que debe educarse ao alumnado nos valores democráticos, tolerantes co plurarismo, pacifistas e solidarios contrarios ao que representa o franquismo. A defensa dos dereitos humanos nas aulas queda refutada polo que enxalzan no frontispicio. Pero lonxe de alegar o que representa o significado do brasón fascista, a miúdo quen defende a súa pervivencia acocha os seus verdadeiros intereses baixo desculpas coas que pretenden gañar unha opinión pública que non aceptaría os seus obxectivos. Pero estas evasivas non deben distraer a atención do fundamental: A eliminación da simboloxía franquista.
Esiximos da Xunta de Galiza que cumpra coa eliminación da simboloxía franquista no caso do Instituto Santa Irene de Vigo.

Redondela, 22 de xuño de 2020. A Iniciativa Galega pola Memoria –co respaldo dos colectivos redondelás Asamblea Feminista Paxareta, Asociación Xente Titiriteira, Tanxarina Títeres e tamén a Asociación Cultural Alén Nós e o Colectivo Republicano de Redondela, os dous últimos integrantes da Iniciativa xunto con medio centenar máis de asociacións memorialísticas de todo o país–vén de presentar esta mañá no rexistro do Concello de Redondela un escrito dirixido á alcaldesa, Digna Rivas, para instar ao seu goberno a elaborar un Plan de Usos que estableza con claridade que actividades se poden levar a cabo na illa de San Simón, tal e como lle esixe a Lei 5/2016 do 4 de maio, que regula o patrimonio cultural de Galiza. A illa de San Simón está declarada Ben de Interese Cultural (BIC) e a devandita lei establece no seu artigo 35 que “a declaración de interese cultural ou a catalogación de calquera ben inmoble obrigará os concellos no territorio dos cales se localiza a incorporalo ao seu planeamento urbanístico xeral e a establecer as determinacións específicas para o seu réxime de protección e conservación”, así como que  “o planeamento urbanístico establecerá un réxime específico que garanta a protección dos valores culturais dos bens inmobles incluídos no seu catálogo, cunha información detallada e unhas ordenanzas específicas que regulen as actividades e as intervencións compatibles cos devanditos valores culturais”.
A IGM e os colectivos redondeláns asinantes pretenden evitar que se sigan a realizar en San Simón actividades irrespectuosas coa memoria das vítimas e coas súas familias como o “Campamento Pirata” que a firma Barafunda quere celebrar no mes de agosto na illa que foi campo de concentración tras o golpe militar. (http://www.barafundaanimacion.com/campamento/). Un campamento pirata onde a rapazada vaia na procura do tesouro do Capitán Nemo no que foi lugar de tortura para centos de vítimas da ditadura franquista e, que segundo reza a publicidade, se leva realizando xa desde hai seis anos.
A IGM, que engloba a asociacións memorialistas de todo o país, leva anos loitando porque San Simón sexa declarada illa da memoria e porque as actividades que se realicen na mesma sexan respectuosas co recordo das vítimas e sirvan para dar a coñecer o que alí ocorreu tras o golpe de Estado de 1936. Mais  as administracións, e nomeadamente a Xunta de Galicia como responsábel última da illa, someteron a San Simón a un total e nada inocente desleixo que provocou que o calendario de actividades a realizar no BIC quedase marcado polos intereses comerciais de navieiras e outras firmas privadas.
Hai apenas uns días que a IGM volveu insistir, enviando a todos os partidos en liza o 12 de xullo, un decálogo de actuacións en pro da memoria democrática de Galiza que incluía a declaración de San Simón como illa da Memoria. Pero o anuncio do Campamento Pirata vén a demostrar que o traballo realizado durante estes anos pola sociedade civil non ten reflexo algún nas administracións que non só non orquestran actuacións para divulgar o pasado da illa senón que mesmo permiten a realización de eventos contrarios á dignidade das vítimas e que non fan sino desinformar sobre as propias características do Ben de Interese Cultural que están na obriga de manter. Basta como exemplo a inclusión de palmeiras no debuxo que da illa se fai na propaganda da procura do tesouro que, está claro, non é o tesouro da Historia de Galiza nin da memoria antifascista galega.
A ginkana pirata, que podería realizarse en moitos outros lugares do país que non tiveran a carga simbólica que ten para o pobo galego San Simón, é o último exemplo dun longo ronsel de mofa. O pasado novembro, asociacións e familiares de vítimas lograron paralizar unha festa de disfraces que unha empresa privada tiña previsto realizar na illa na noite de Defuntos pero a mobilización non serviu para que a Xunta varíe o rumbo e, por iso, a IGM pide ao Concello de Redondela que cumpra co establecido na Lei e aprobe un Plan de Usos respectuoso co pasado da illa como cárcere franquista que poña fin, de vez, ás arroutadas das empresas. Que recoñeza a San Simón como illa da memoria e aprobe un Plan cultural e educativo que vaia na procura da memoria e non de fins lucrativos ou turísticos. Un plan cultural sensíbel á altura histórica do que representa San Simón, que debe converterse nun punto de encontro entre xeracións baixo as premisas xustas da memoria histórica.
No escrito, a IGM pediu tamén que se tivese en conta ás asociacións e ás familias das vítimas na elaboración do plan e púxose a dispor do goberno liderado por Digna Rivas para axudarlle no que precise.

Iniciativa Galega pola Memoria, Asamblea Feminista Paxareta, Asociación Xente Titiriteira, Tanxarina Títeres, Asociación Cultural Alén Nós e Colectivo Republicano de Redondela

Nesta primavera convulsa que estamos a vivir, o raio que non cesa ven de agostar a saiva das raíces desta árbore referente da arqueoloxía e memoria histórica de Cangas, da nosa comarca e de Galiza.

A transcendencia que desempeña a memoria na constitución da identidade é incuestionable. O psicanalista Castilla del Pino aseveraba “Somos memoria porque temos historia”, “Somos a nosa Memoria”. Cando se perde a memoria, cando se esquece o pasado do que se veu, a identidade dilúese, bórrase e pérdese. Sen memoria non hai identidade.

Antonio Nores Soliño sempre tivo a consciencia inquebrantable do que representa a identidade deste País. Arqueoloxía, Patrimonio material e artístico (Xunta de Montes, Muiño de Fausto, A Mangallona, Capela do Hospital,..), Idioma, República, Levantamento militar do 36,.. conformaron o seu cosmos vital xirando arredor del a súa actividade e pensamento.
Antonio é sinónimo de Memoria. Era e seguirá a ser un soñador, un loitador e un defensor desa identidade. Loitaba, defendía, e...sufría. Cada ameaza a un elemento do noso patrimonio (xacemento, petróglifo, monumento..), cada nova dunha actuación que conlevaba efectos sobre o mesmo, cada neglixencia das distintas administracións ou particulares, provocaba nel unha angustia e un desacougo que lle custaba dixerir. A impaciencia, que ás veces amosaba, era manifestación do seu estado de ánimo e da consciencia de urxencia á hora de tomar decisións de salvagarda do mesmo. Cada hora, cada minuto que se perdera en evitar o dano, era fundamental na súa conservación. Era o seu inmenso amor á memoria, demandando a aplicación da lei na súa defensa.

Mais era tamén un claro impulsor de campañas de promoción, exposicións, recuperación e posta en valor de elementos e construcións da nosa historia, como todas e todos coñecemos.
Nestas última décadas concentrouse fundamentalmente na Memoria Histórica dunha forma exhaustiva e absorbente. Sufría por cada caso de impunidade do franquismo, por esas vagas e tsunamis de corrupción, polos actos de xenocidio, pola falta de dilixencia ou atrancos na eliminación de simboloxía franquista,..
Por ese mesmo interese e implicación, dinamizou e formou parte do movemento asociativo a nivel municipal, comarcal e de país. Investigaba, publicaba, e continuaba pescudando na nosa historia máis recente na procura da verdade, xustiza e reparación.

Déixanos un exemplo que temos que continuar, un legado de publicacións e documentación que temos que ordenar e divulgar. Estamos na obriga de facelo. Organizar unhas xornadas de arqueoloxía e de memoria histórica co seu nome arredor da primavera, do abril republicano e do seu mes de nacemento; da creación dun Fondo Documental de Memoria Histórica na Biblioteca Pública co seu nome, dun acto de posta en valor do seu traballo ao longo da vida,..son deberes a facer.
Posta en valor do patrimonio arqueolóxico e arquitectónico, bases de datos da historia de Cangas da 1ª metade do S. XX, publicacións, artigos, promoción de actividade e monumentos, ..son as súas grandes aportacións. A eliminación da simboloxía franquista da igrexa do pasado maio 2019 foi unha grande alegría tras moitos anos da súa loita, da loita de todas e todos.

Do seu amplo e variado traballo artístico, fica na praza do Concello unha fermosa lembranza reflectida na peza escultórica do Memorial de Liberdade, obra da que foi promotor e autor.
Moito ánimo e forza para a súa esposa Matilde, o seu fillo Antón, a súa irmá Claudina, e a toda a familia e amizades.


“ Que o libre voo das pombas da paz / erga para sempre a memoria solidaria / das xentes xustas que o deron todo / pola liberdade e a xustiza. / Pombas, pombas, pombas!”
Claudio Rodriguez Fer


Cangas, 28 maio 2020 - AC. MH. 28 Agosto de Cangas

Vilaboa, 29 de outubro de 2019.-  “Cuando seáis mayores y hagáis una visita a esta isla, no como yo la he hecho, a la fuerza y con las manos atadas, sino en plena libertad, recordad que allí ha estado vuestro padre. Que cada rincón de la isla es un recuerdo mío”. Este foi un dos fragmentos da carta que José Mejuto, fusilado polos franquistas, escribiu á súa familia desde o cárcere de San Simón e que a súa neta, Ana Paula Mejuto, mandou desde Arxentina para que fose lido no acto que familias e colectivos da memoria celebraron esta tarde no porto de San Adrián de Cobres. Reuníronse alí para pedirlle ao presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijóo, que impida que, “na illa que foi lugar de tortura para os nosos antepasados”, se celebre este xoves unha festa de Samaín, calificada no acto como “unha indecente e insultante banalización do mal”.
A carta de Mejuto foi lida pola actriz Mónica Camaño, condutora dun acto no que quedou patente o total rexeitamento dos colectivos de memoria galegos e as familias cara a unha celebración que consideran “unha profanación dun espazo simbólico da memoria democrática, dun lugar que supuxo sufrimento, dor e terror e que agora é utilizado como escenario para unha frívola festa de disfraces que se publicita, nunha sorte de mofa, como unha experiencia divertida de medo e terror.” Considera o colectivo que a illa, calificada como BIC; foi convertida nos últimos tempos “nun parque de atraccións explotado por empresas privadas para facer negocio. Un espazo no que ten cabida todo tipo de actividades menos, xustamente, as de memoria histórica”.
Con Camaño, tomaron a palabra no peirao de San Adrián de Cobres, para insistir na esixencia de que se respecte aos seus antepasados e se deixe de celebrar ginkanas e festas na illa, Carlos Casal e Enriqueta Otero.
Carlos Casal é veciño de Moaña, e tivo presos alí o seu avó, José Casal, e o seu tío Belarmino Casal. Ademais a súa avoa Casilda foi rapada. Desde o peirao, coa illa ao fondo, sinalou a casa familiar,desde a que a súa avoa e o seu pai, menor de idade entón, vían o lugar onde os tiñan retidos. Para el, organizar alí un acto como o Samaín “é mostra da escasa calidade democrática do noso país”.
José Casal escribiu durante a súa estancia neste cárcere e no de San Cristóbal, en Navarra, un diario que aínda permanece inédito. No acto, o seu neto contou que morreu cando el tiña 22 anos “e xamais o vin sorrir. O trauma que lle causou a represión foi total”.
Tamén Enriqueta Otero fixo unha lembranza do seu pai, Eduardo Otero Molas, e doutros veciños de Marín que estiveron presos no Lazareto. Entre eles o alcalde, Antonio Blanco, que foi fusilado o 31 de decembro de 1936. Molas, presidenta da asociación para a recuperación da Memoria Histórica desa vila, esixiu “respecto para todos aqueles que deixaron na illa o mellor da súa vida” e respecto para ese lugar desde onde, lembrou, partían moitos presos a “viaxes sen retorno mentres os compañeiros esperaban a súa quenda coa angustia das familias(…) Os que foron quedando non esqueceron nunca aos compañeiros”.
Reuníronse en San Adrián de Cobres máis de medio centenar de persoas, entre representantes de colectivos da memoria e familiares de presos. Tamén houbo quen enviou escritos de adhesión, como o asinado polo xornalista Fernando Salgado, cuxo avó, Pancho Varela, permaneceu na illa antes do seu fusilamento en Pontevedra, o 27 de xullo de 1937, na mesma data que José Mejuto.
“Ás cinco e media da mañá do día 27 de xullo, dous gardas veñen buscalo á cela do cuartel situado na Rúa Benito Corbal de Pontevedra. O pelotón de fusilamento está preparado no número 1 da Avenida Bos Aires. Sona a descarga e cinco anacos de chumbo poñen fin a os seus sonos”, escribiu Salgado.
Os colectivos anunciaron que máis alá do que ocorra o xoves,  seguirán traballando para conseguir a denominación de San Simón como Illa da memoria, e unha programación de carácter público centrada na memoria histórica democrática, cun Plan de usos do espazo que evite actividades que sexan ofensivas para as vítimas do franquismo e as súas familias.

Solicitase ás Asociacións e persoas a título individual que vaian acudir que o comuniquen para as previsións organizativas. As persoas que queiran participar do xantar que se poñan en contacto con nos no correo electrónico crmhbarbanza@gmail.com e que escollan o menú que desexen.

A escritora e xornalista Ana Cabaleiro, condutora do acto, lembrou que o que non se xulga e se condena non é amnistiado, senón que fica impune
Chato Galante, unha das persoas que denunciou en Bos Aires as torturas de Billy el Niño, agradeceu o apoio de Galiza á querela arxentina
O acto organizado pola Iniciativa Galega pola Memoria homenaxeou a Darío Rivas e a guerrilleira Chelo Rodríguez, que finaron este ano
“O que non se xulga e se condena non pode ser perdoado, non se pode amnistiar un delito que non foi cometido (…)No referente aos crimes franquistas, cando falamos de amnistía, en realidade do que estamos a falar é de impunidade”.  A denuncia realizouna a escritora Ana Cabaleiro no encontro nacional que os colectivos pola memoria celebraron este domingo en San Simón no só para render homenaxe ás vítimas e ás súas familias senón tamén para reivindicar o fin desa impunidade que, lembrou Cabaleiro, “ lonxe de ser derogada e revertida desde os poderes institucionais correspondentes, de tanto manterse no tempo chegou a propiciar, nos últimos anos, o envalentonamento dos reaccionarios e herdeiros da ditadura, que pugnan por seguir impoñendo e lexitimando o seu ideario de represión e espolio”.
No ano en que se cumpren oitenta do fin da guerra civil en España e dez desde que “a sociedade civil” a través da Iniciativa Galega pola Memoria, tomou as rendas da organización da homenaxe ante a desidia da administración autonómica, Cabaleiro esixiu tamén no nome de todos os colectivos que a conforman  “a regulación da apoloxía do franquismo como delito e a prohibición de toda exaltación do mesmo”
Lembrou na súa intervención como condutora do acto central celebrado ás doce do mediodía, que neses oitenta anos “ escribiuse coa tinta dunha ditadura, coa tinta dunha transición á democracia falsamente cualificada como ‘pacífica e modélica’, e coa tinta dunha Lei de Amnistía, ignominiosa e insultante, que baixo o cínico argumento de non reabrir feridas derivou nunha impunidade efectiva de todos os crimes cometidos desde o golpe de Estado de 1936 ata a promulgación desta lei en 1977. A historia destes 80 anos foi escrita, polo tanto, coa tinta do silenciamento, do ocultamento e, mesmo, da negación do terror que asolagou este país”.
Derogar esa lei para acabar coa impunidade foi o clamor da xornada, protagonizada polas propias vítimas. Chato Galante, torturado por Antonio González Pacheco, Billy el Niño e un dos asinantes da querela arxentina, desprazouse desde Madrid para reivindicar na illa o dereito á xustiza universal e para lembrar que Galiza foi unha zona “especialmente castigada” polo que “ademais dos acenos de recoñecemento precisa de accións que garantan os principios de verdade, xustiza e reparación para todas as persoas que sufriron crimes de lesa humanidade, que nunca poden prescribir”. Galante foi precedido na palabra por Celso López, membro da Asamblea Republicana de Vigo, que tras lembrar a recente adhesión do movemento galego á coordinadora de apoio á querela (CeAqua) reclamou que o estado aplique os tratados internacionais subscritos no ámbito xudicial que recollen a non prescrición dos delitos de lesa humanidade e polo tanto a imposibilidade de amnistialos.
Pola súa parte, o investigador Moncho Ermida lembrou que “tamén na Galiza temos moitos Billy el Niño” e instou ao movemento memorialístico a “poñer riba da mesa” os nomes das persoas que participaron en torturas, sobre todo nos últimos anos da ditadura e na transición. El mesmo recitou algúns mentres que Elvira Cienfuegos,  compoñente da asociación cultural O Galo de Compostela, deu lectura a un texto emotivo e arrepiante, no que un ex traballador de Citröen torturado naquel tempo daba consellos precisos aos seus camaradas sobre como resistir aos golpes. Un histórico texto que foi traducido ao euskera e utilizado por agrupacións antifranquistas de todo o territorio español.
O acto, que contou coa actuación musical de Lucía César Veloso, serviu como homenaxe ao promotor da querela, Darío Rivas, e á guerrilleira antifranquista Chelo Rodríguez, finados este ano. Tamén para amosar o respaldo ao investigador Carlos Babío, denunciado polos Franco, que, finalmente non puido desprazarse á illa, tal como estaba previsto.